Halal Bankieren

Renteloos leven: het halal-bankieren.

Nederland is arm aan mythen. De christelijke mythen over heropstanding en de vergeving van fouten
hebben voor velen hun aantrekkingskracht verloren. Zelfs het geloof in de goede gaven van Sinterklaas
is op zijn retour. Daar moeten natuurlijk nieuwe mythen voor in de plaats komen. Een hele mooie
mythe, van islamitische afkomst, is het geloof in de renteloze maatschappij. De parel in de kroon van de
renteloze maatschappij is de halal-hypotheek die desondanks recht geeft op renteaftrek bij de
inkomstenbelasting.
Mythen hebben vooral grote aantrekkingskracht op ingenieurs en economen. Dat is een misschien
trieste bevinding van de godsdienstsociologie, maar we zien het weer overvloedig geïllustreerd. De
econoom Wouter Bos, voorheen Shell, voorheen tovenaarsleerling bij Zalm, gelooft graag in de mythe
van de renteloze islamitische hypotheek. Een gewoon mens die wel eens iets over de islamitische
renteloosheid gelezen heeft, kan hem alleen maar benijden. Het moet heerlijk zijn in zulke dingen te
kunnen geloven, er nog van afgezien van dat de partij van Bos, de PvdA, denkt hiermee een kluif aan
de moslims in Nederland te hebben toegeworpen.
Dat is niet het geval. Gewone moslims hebben geen moeite met gewone rente. Ene 'Abdoellah'
verzekerde dat laatst nog aan een verslaggever van de NRC, maar smeekte tegelijkertijd om anoniem te
mogen blijven. Dat was een redelijk verzoek, want er is een elite van luidruchtige beroepsmoslims en
subsidieallochtonen die er héél anders over denkt. Die beroepen zich op de Koran en de Sharia, en
stellen dat elke vorm van rente een doodzonde is, zowel voor wie het betaalt als voor wie het ontvangt.
Wie een huis met een gewone hypotheek bezit, en rente over zijn hypothecaire lening betaalt, zal
branden in de hel, luidt de algemene opinie van de hedendaagse moslimse theoretici.
Het dogmatische standpunt van de theoretici is niet uit de lucht komen vallen. De Koran verbiedt riba,
en tegenwoordig geloven de meeste islamitische wetgeleerden in de mythe dat riba 'rente' betekent. Er
zijn uitzonderingen, zoals de gezaghebbende Rijksmoefti van Egypte, Mohammed Abduh (1850-1905),
of de inmiddels gepensioneerde jurist Mohammed Sa'ied al-Ashmawi, ooit lid van de Egyptische Hoge
Raad. De opmars van allerlei 'fundamentalistische' organisaties en recruteerders is er debet aan dat het
wat mildere standpunt zo goed als verdwenen is. Dat mildere standpunt luidde dat de koran woeker
verbood, maar redelijke rente toestond.
Dat riba toch gewoon 'rente' betekent is een oude mythe die al eeuwenlang door veel maar niet alle
moslims gretig geloofd wordt. Het Arabië waar de Koran geopenbaard is, kende geen banken. Alleen
banken brengen zakelijke rente in rekening. Wat Arabië wel kende, waren woekeraars. De Koran
verbood stellig niet iets dat niet bestond: een redelijke rente bij een redelijke bank. Het verbod op riba
kan dus niet anders dan woekerrente betreffen. Daar zijn dan ook berichten over. Tijdens hongersnoden
vroegen woekeraars 100% rente per maand. Daarover gaat het bij riba. Maar het is zonde zulke dingen
in hun historische context te plaatsen, een tijdloze mythe is toch veel mooier?
Veel hedendaagse moslims koesteren een bijzonder prettig gevoel over hun geloof in nog weer een
andere mythe, die luidt dat het verdwijnen van rente tot gevolg zal hebben dat de lonen zullen stijgen
en de prijzen omlaag gaan. Dat zou natuurlijk mooi zijn, als het waar was. Maar het is niet waar. Een
fabrikant die geld duur heeft geleend, zal meer op zijn tenen lopen dan een fabrikant die het geld gratis
van zijn grootmoeder ter beschikking gesteld heeft gekregen.
Rente, en zeker hoge rente, kan dus de stijging van de efficiëntie en de productiviteit bevorderen. Er
wordt wel gedacht dat, naast overheidswillekeur, het renteverbod, zoals dat door een meerderheid

van islamtheologen begrepen werd, een van de grootste belemmeringen is geweest voor de islamitische
wereld om tot economische groei te komen.
Niet dat het renteverbod altijd strikt werd nageleefd. De islamitische wetgeleerden hebben, om
handelaren in de gelegenheid te stellen een lening af te sluiten, al heel vroeg een methode bedacht die
er toe dient het renteverbod te omzeilen. Dat hebben ze gedaan door een lening met rente juridisch te
herconstrueren, als was het geen lening maar twee losse koopovereenkomsten.
Het klassieke voorbeeld luidt dat de heer C die geld wil uitlenen, een slaaf koopt voor honderd
zilverlingen. De verkoper, de heer D, wil het geld lenen. Hij is de eigenaar van de slaaf, en neemt nu
deze honderd zilverlingen in ontvangst. Hij heeft dus daadwerkelijk honderd zilverlingen geleend. Zijn
slaaf is nu een jaar lang officieel eigendom van de heer C. Het vruchtgebruik van de slaaf blijft bij D.
Tegelijkertijd wordt er een tweede koopovereenkomst gesloten waarbij de slaaf een jaar later voor
honderdentien zilverlingen wordt teruggekocht. De nominale rente bedraagt dan tien zilverlingen per
jaar, en de slaaf is het onderpand van de lening.
Dit systeem van twee van elkaar losstaande koopovereenkomsten is omslachtig, maar erger is dat het
woekerrente niet helemaal uitsluit. Door honger gedreven zou iemand immers toch kunnen beloven
zijn onderpand een maand later tegen honderd procent meer te zullen terugkopen. Anderzijds kan in
dit systeem alleen iemand die een onderpand bezit, een lening krijgen.
Deze reconstructie van een lening tot twee koopovereenkomsten leidt tot huichelarij en
dubbeltongigheid, iets waaraan in deze wereld toch al geen gebrek bestaat, zeker niet waar het de
positie van de mediterrane migranten in de Nederlandse maatschappij betreft. Wat zullen we minister
Bos straks dankbaar zijn als er weer een geheel nieuw veld van leugen en bedrog ontgonnen kan gaan
worden. Want dat islamitisch renteloos bankieren en de halal-hypotheek fraude- en leugengevoelig
zijn, is in het verleden al uitbundig gebleken.
Er zijn hele jaargangen van willekeurig welk opinieblad te vullen met niets anders dan de smeuïge
verhalen daarover, maar het is toch allereerst de taak van een minister dit door zijn ambtenaren te
laten uitzoeken. Raar overigens dat de geheugens van de beleidsambtenaren zo gebrekkig blijken te
werken, en dat zij hun minister niet gewaarschuwd hebben. Er moeten bovendien bij het ministerie
van Buitenlandse Zaken stapels rapporten over het islamitisch renteloos bankieren liggen. Het is
ondenkbaar dat de bekwame ambtenaren van bijvoorbeeld de Nederlandse Ambassade in Cairo hier
niet over gerapporteerd hebben in de jaren dat dit de centrale kwestie was in de binnenlandse politiek
van Egypte.
Maar OK, laten we voor de vergeetachtigen vast een kleine aanzet geven. Het eerste grote schandaal
rond islamitisch bankieren kwam naar buiten bij het faillissement van de Bank of Commerce and
Credit International, de BCCI, in 1991.
Bij de afwikkeling van het faillissement bleek dat de bank ook terrorisme financierde. De plicht tot
strijd tegen het Westen stond dan ook gewoon in de statuten van de bank. De CIA, plichtsgetrouw als
altijd, was na enige tijd dankbaar (maar wel heimelijk) gebruik gaan maken van de mogelijkheden
tot informatieverwerving die het verloop van de geldstromen binnen de BCCI bood. Het werd er niet
doorzichtiger van.
Er bleek bij dit faillissement $13 biljoen (13 met negen nullen) zoek te zijn geraakt, Amerikaanse dure
dollars van de vroege jaren negentig. Dat is ongeveer duizend van zulke dollars per inwoner van
Nederland. Er is dus heel wat ingelegd door de goedgelovigen. Ook in Turkije hebben zich
vergelijkbare (maar waarschijnlijk kleinere) schandalen voorgedaan. Eén daarvan speelde voor een
deel in het milieu van Milli Görü? en de Westermoskee in Amsterdam, waar gelovige Turken hun
geld, op aanraden van de Imam, aan Turkse islamitische fondsen hebben toevertrouwd. Eerder dit
jaar moesten ze merken dat ze dat geld kwijt zijn. Jammer.
Eind jaren tachtig, begin jaren negentig heeft de Egyptische regering geprobeerd tegen het islamitisch
renteloos bankieren op te treden, omdat het inmiddels zonneklaar was geworden dat het om een vorm
van het bekende piramidespel ging. Elke oplichter kent dit spel. De eerste inleggers krijgen hoge
opbrengsten uitgekeerd, die betaald worden uit de later ingelegde gelden. Dit trekt massa's nieuwe
inleggers aan. Die laatste inleggers zijn hun geld kwijt.
De theorie van het islamitisch bankieren is simpel. Alle transacties waar in de vrije wereld rente een
rol zou spelen, worden gereconstrueerd tot investering of handel. Deponeer u geld maar bij de 'bank',
die gaat daar dan mee investeren of handel drijven. De 'bank' en de klant delen de winst, of het
verlies. Een aantal ondoorzichtige middeleeuwse vormen van vennootschap en maatschap waar de
Sharia het over heeft, is daartoe heropgepoetst. Maar de klant heeft normaliter niet voldoende kennis in
huis om te controleren hoe 'zijn' maatschap reilt of zeilt, en is feitelijk aan de willekeur van de bank
overgeleverd. Ook een slimme hoogopgeleide klant is in zulke kwesties geen partij voor de 'bank' die
ook nog eens alle archieven beheert en alle transacties administreert.
De ervaring heeft geleerd dat vooral mensen die broers, ooms en neven hadden die bij zo'n islamitische
investeringsmaatschappij werkzaam waren, goed geboerd hebben. Anderen hebben vaak een
teleurstelling moeten verwerken. Maar dat kan wel toeval zijn. Uiteindelijk zijn familieleden van
directieleden van de ABN-AMRO bank ongetwijfeld ook rijker dan de gemiddelde Nederlander, en
daar zoekt niemand iets achter.
De theorie van de halal-hypotheek is op zijn beurt gebaseerd op de list van de twee losse
koopovereenkomsten, zoals in het voorafgaande voorbeeld van de slaaf. Alleen, in die constructie is het
zo helder als glas dat er, onder een andere benaming, wel degelijk rente betaald is. Dus wil de
bedenker dan ook voor zijn klanten hypotheekrente-aftrek. Daar zijn vier oplossingen voor.
De eerste is het oprichten van een coöperatie die de woningen bouwt of koopt, en die aan de leden die
een aandeel in de coöperatie gekocht hebben, verhuurt. Het bestaande recht van Nederland kent deze
oplossing al heel lang. Nadelen zijn géén renteaftrek, en de noodzaak tot ordelijke en geregelde
samenwerking tussen de leden van de coöperatie. Na verloop van een tot twee generaties is deze
oplossing voordeliger dan renteaftrek.
De tweede oplossing is rigoureus: de algehele afschaffing van de renteaftrek bij hypothecaire leningen.
Daar gaat het toch een keer van komen, dus vooruit dan maar.
De derde oplossing is elk hypotheekcontract goed te bekijken en uit te vissen welk bedrag er nu in feite
de rente is. Dat bedrag mag dan worden afgetrokken, al zal er een andere naam dan 'rente' voor
bedacht moeten worden. In het Arabisch is die term er al, namelijk faa'ida. De hele operatie beperkt
zich dan tot een nieuw hoofdstukje dubbelspeak, en een klein brokje verdere zelfislamisering. Moet
kunnen, is ruimte voor.
De vierde oplossing is luid en duidelijk zeggen dat dit allemaal onzin is, en dat wie geen rente wil
betalen omdat hij dan in het Hellevuur belandt, ook geen rente kan aftrekken. Een minister met
gevoel voor humor kan daar nog aan toevoegen dat de renteloze maar toch aftrekbare halal-hypotheek
qua ingewikkeldheid en innerlijke tegenstrijdigheid weinig onderdoet voor het door moslims zo veel
bespotte christelijke leerstuk van de Drie-Eenheid.
Toch is het helemaal niet grappig, al is er troost. Het initiatief tot het gaan aanbieden van een
halal-hypotheek komt niet van de moslims zelf. Het initiatief komt van de heer Piet Bloemink (1944),
te Noordwijk. De heer Bloemink is ook de bedenker geweest van Legio-Lease, een leuk plan waarbij de
consument met geleend geld aandelen moest kopen. Wanneer de aandelen fors zouden stijgen, werd de
consument uiteraard een rijk man, maar wanneer de aandelen zouden zakken was hij het haasje. Er
wordt nog steeds met grote bitterheid over geruzied wie er voor de schade en de gezinsdrama's die hier
uit zijn voortgevloeid aansprakelijk te stellen is.
En een extra onsje bitterheid in de betrekkingen tussen Nederland en de mediterrane migranten in
Nederland, dat hebben we er op termijn toch graag bij?